Vóór 1990 wist niemand ook maar bij benadering het aantal, laat staan de exacte locaties of kwaliteit van natuurrijke tuinen en parken in Nederland en Vlaanderen. Vaak bleken heemtuinbeheerders al geen notie te hebben van de meest naburige tuinen.
Dankzij onze zoektocht in 1988 en 1989 werd de duisternis op dit terrein al enigszins verlicht dankzij de publicatie van het rapport Heem- en Natuurtuinen geïnventariseerd: in een bijlage publiceerden wij, nog behoorlijk onopgemerkt, in een eerste lijst de meest noodzakelijke gegevens van ca. 125 natuurrijke tuinen en parken. En tijdens de oprichtingsbijeenkomst van de Landelijke Werkgroep Heem- en Natuurtuinen in Soest, 27+28 oktober 1990, werd als volgende stap met elkaar afgesproken, dat een bescheiden gids met ruimere informatie zeer gewenst zou zijn.
Het zou nog anderhalf jaar duren, voordat die ‘bescheiden gids’ (geen geld voor illustraties, kleuren) tijdens het 1e Oaseweekeind “Terug naar de bron” aan een verrassend groot publiek in Thijsse’s Hof in Bloemendaal gepresenteerd werd.
Hoe simpel de gids ook was wat papier en uitstraling betreft (wat waren we in eerste instantie teleurgesteld…) zo gretig werd hij gekocht, voldeed hij zichtbaar aan een behoefte. De eerste oplage van 1000 ex. was in november 1992, dus na zeven maanden al, nagenoeg uitverkocht! Bijzonder vermeldingswaardig: de Nederlandse Bibliotheek Dienst bestelde in twee orders meer dan 100 ex. en twee bezoekerscentra van Natuurmonumenten, Corversbos bij Hilversum en Veluwezoom bij Rheden, bestelden en verkochten ook meer dan 100 ex. Martin Stevens, medewerker van Natuurmonumenten, wilde plantenkweker en later actief in Wilde Weelde, verdient een extra pluim voor zijn inspanningen, de gids en daarmee ook de heemtuingedachte flink onder de aandacht te brengen! De 2e oplage lieten we nog in november 1992 drukken. Het zou langer duren voor we die oplage verkocht hadden, maar ook dat gebeurde nog ruimschoots in de vorige eeuw. Dankzij ons tijdschrift Oase hadden we daarnaast elk seizoen de mogelijkheid mutaties -verandering gegevens, nieuwe tuinlocaties, verdwijnende tuinen e.d.- te vermelden. Toch groeide rond de millenniumwisseling de behoefte aan een compleet herziene versie, liefst full colour… en die kwam er ook!
2000 – 2002 bezochten Wim Niemantsverdriet, Dymph Bakx, Sjaak Kortekaas, Pieter van Balkum en Hans de Raad, meer dan 200 openbare natuurparken en -tuinen, particuliere natuurrijke tuinen en kwekerijen in Nederland en Vlaanderen, zorgden voor recente foto’s en dia’s, en met behulp van vragenformulieren en eigen observaties voor actuele informatie in de gids.
In de winter van 2002-2003 beschreven Dymph Bax en Wim Niemantsverdriet m.b.v. al deze informatie, maar ook uit aangeleverde folders, brochures etc. de tuinen die nu in de gids zijn opgenomen en verifieerden afrondend alles bij de beheerders en contactpersonen in het veld. Weer een gigantische klus!
Deze full colour gids van 224 blz., rijk geïllustreerd, werd 2 mei 2003 in het Milieu Educatie Centrum in Eindhoven aan een zeer geïnteresseerd publiek gepresenteerd. De keuze voor Eindhoven was geen toeval: Wim Niemantsverdriet en Dymph Bakx werkten als heemtuincoördinator en educatiemedewerker in het plaatselijke Heempark Frater Simon Deltour. Lees hier de uitvoerige inleiding, enkele voorbeeldpagina’s uit de gids en een nawoord van Rob Leopold (34 blz.).
Voor wie om nostalgische redenen nog een gids in zijn handen wil houden (en gebruiken): de papieren gidsen worden gekoesterd maar nog regelmatig antiquarisch aangeboden. Ons lukte het in ieder geval de optimistische oplage van 2500 ex. binnen enkele jaren aan liefhebbers echt uit te verkopen.
Wat de actuele betrouwbaarheid van gegevens betreft viel er al sinds 2010 de digitale versie van de gids – eerst op de website van Stichting Oase, later, sinds eind 2019 – op de website van SNTP te raadplegen. Luc Stroman, natuurtuinbeheerder uit Vijlen (Zuid Limburg), heeft er in die periode zorg voor gedragen dat de digitale versie enigszins geactualiseerd bleef.
Naast de pioniers, dromers, ontdekkingsreizigers en noeste werkers waren er voor de totstandkoming van de gidsen uiteraard ook financiers, drukkerijen e.d. nodig. Voor de eerste gids danken wij vooral Friedemann Heinrich en Hans Lakerman van drukkerij Volharding in Groningen voor de realisatie van de aantrekkelijke omslag, die we niet hadden kunnen betalen zonder bijdragen van het Nederlandse en Vlaamse WNF. Voor het sobere binnenwerk danken we Bureau Digitaal in Groningen waar we zelf voor het ‘simpele werk’ achter de computer mochten zitten om onze eigen gids wat goedkoper te kunnen produceren… Wij herinneren ons beiden nog wel de deadline-stress-sfeer op deze werkplek.
Bij de 2e – veel ingewikkeldere – gids gaven we de conceptontwikkeling, ontwerp en projectcoördinatie direct uit handen. Wij zijn Marieke Bemelman en Anna Trap van Connecting Link in Bilthoven dankbaar voor de goede samenwerking die zonder een gulle bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds een droom was gebleven…