Bestuurder van september 1993 – herfst 2002
Een bescheiden, aimabel, creatief mens – een echte pionier als het ging om het ontwikkelen, gebruiken en beheren van een schoolnatuurtuin in het Voortgezet Onderwijs, rondom het Mendelcollege in Haarlem. Maar vooral ook als inspirerende kracht van de Heimanshof in Hoofddorp. Zijn initiatief in de Haarlemmermeer, al in 1975 opgestart, behoorde bij de heel vroege voorlopers van onafhankelijke, sociale projecten (d.w.z. geen onderdeel van een gemeentelijke of anderszins overheidsdienst) in ‘heemtuinland’.
Wij leerden Ton in het voorjaar van 1986 -op papier- kennen, toen we in Muntendam voor het eerst met het fenomeen heemtuin in aanraking kwamen. En wel via een bijlage over heemtuinen van Vrij Nederland, “Groen is gras”, van 11 juni 1981, een zeldzaam collectors item in heemtuinkringen. ‘Zijn’ schooltuin bij het Mendelcollege in Haarlem, waar hij werkte als leraar handenarbeid/kunstzinnige vorming, stond er uitgebreid in vermeld. Onze nieuwsgierigheid naar deze veelzijdige pionier was gewekt.
Vroege sporen en ontmoetingen
Het zou nog tot 23 augustus 1988 duren voor we in het kader van ons heemtuinonderzoek ook de Heimanshof in Hoofddorp bezochten. Of we toen de beide dragende krachten van dit voorbeeldige vrijwilligersproject, Jack Vonk en Ton Engelman, ontmoet hebben kunnen we niet meer nagaan in ons archief. Herinneren doen we het ons ook niet meer. Wel zijn er natuurlijk ook in Hoofddorp foto’s gemaakt tijdens deze inventarisatiereis in 1988:
Op een ansichtkaart van Jack Vonk lezen we 12 juni 1990 al wel: ”…hulde en de complimenten aan de auteurs van het Heem- en natuurtuinrapport…”. Ton Engelman neemt 7.9.1991 een abonnement op Oase en vermeldt, dat zijn partner Jack, toen secretaris van hun vereniging, wel voor de betaling zorgt… Met Jack belde Willy korte tijd later, 23.10. 91, voor het eerst, en die bleek, tot zijn verbazing geen man te zijn terwijl Jack tot dan toe dacht dat Willy een vrouw zou zijn… Zo stonden ze dus weer quitte! Nog in hetzelfde jaar, in het winternummer 1991, leverden Jack en Ton een mooi artikel over de Heimanshof aan. Het was pas het vierde heemtuinportret in het nog jonge tijdschrift Oase.
Samen ’terug naar de bron’ en Ton Engelman wordt bestuurder
Het artikel over de Heimanshof zorgde natuurlijk voor en na het verschijnen voor de nodige telefonische contacten. Op de eerste lentedag van 1992 bezochten we Ton en collega’s op de Heimanshof om onze droom van een 1e Oaseweekeind met hen te bespreken. Wij pasten, zo bleek korte tijd later, prima in hun jaarprogramma.
In ons verhaal over het eerste Oaseweekeind, “Terug naar de bron”, 25 en 26 april 1992, speelde de Heimanshof op de tweede dag een prominente rol en Ton, Jack en andere vrijwilligers van de Heimanshof waren druk in de weer om al die collega’s uit ‘heemtuinland’ te woord te staan, rond te leiden, zaden, planten, kaartjes en boekjes te verkopen, persverse Oasegidsen aan te prijzen etc.
Twee dagen later, 28 april 1992, stuurde Jack, ook namens Ton, een aardig kaartje: “Zijn jullie een beetje bekomen van de drukte? ’t Was toch eigenlijk wel een krachtproef om zo’n weekend te organiseren. Maar ja, met gelijkgestemde zielen lukt ’t altijd. Ik wens jullie nu even een rustige periode toe!’ Insgelijks, mooie wens… Ons bleef natuurlijk bij, hoe geschikt de Heimanshof niet alleen als plek voor excursies buiten, maar ook voor bijeenkomsten bínnen met kleinere groepen was. In onze ”persverse Oasegids”, die in dit eerste Oaseweekeind voor het eerst verkocht werd, kreeg de Heimanshof uiteraard ook de verdiende aandacht.
Rond de jaarwisseling 1992-1993 – wij woonden nog net in het ‘verre’ Oost-Groningen, maar waren met ons hoofd steeds vaker ‘ergens anders’ – kreeg onze wens naar meer ondersteuning voor al onze activiteiten én naar een concrete, inspirerende woon-werkplek steeds meer gestalte. Maar eerst zochten we nog een geschikte locatie voor de eerste voorbereidende bijeenkomst van het toekomstige bestuur van Stichting Oase.
Het oer-bestuur van Stichting Oase kwam dus voor het eerst informeel bijeen in De Kijkdoos in Hoofddorp, en wel op 27 februari 1993. Het zou nog maar ruim een half jaar duren tot de daadwerkelijke oprichting, totdat alle nodige voorbereidende activiteiten (doelstellingen, statuten, functies etc.) geregeld waren. Ton speelde bij deze voorbereiding een belangrijke rol!
Dat de Heimanshof in vakkringen veel aandacht kreeg bewijst ook het artikel “Nazomer in de Heimanshof in Hoofddorp” waarmee Henk van Halm in “Trouw” de Heimanshof even landelijk onder de aandacht van een geïnteresseerd publiek bracht.
Achteraf gezien zijn we Ton Engelman nog extra dankbaar voor zijn ondersteuning in deze periode, in de eerste helft van de jaren ’90: naast zijn drukke, inspirerende heemtuinwerk, zijn onderwijs- en tuinwerk bij het Mendelcollege, zijn specialismen (Ton was een expert in grassen, schijngrassen en oude graanrassen en ruilde met veel liefhebbers in de hele wereld zaden en kennis), vond hij toch nog af en toe de tijd om activiteiten van ons te bezoeken of ons ’thuis in de Heimanshof’ te ondersteunen. En passend bij een zeer ‘sociale club’ als de Heimanshof was Ton ook niet de enige die regelmatig activiteiten van ons bezocht: Jack Vonk, Joky Merckens en Corrie de Wolf zorgden haast net zo vaak voor een Heimanshof-inbreng.
Ton Engelman en de publiciteit
Na zijn artikel over de Heimanshof in Hoofddorp, winter 1991, samen met Jack Vonk, schreef Ton nog een kritisch artikel over het groen- en landschapsbeheer in de Haarlemmermeer. Hij twijfelde behoorlijk of Oase wel het meest geschikte medium voor zo’n verhaal zou zijn, maar liet zich uiteindelijk toch door ons overtuigen: “Kleinigheden of: belevenissen in de Haarlemmermeer” werd in het lentenummer 1998 zijn tweede en tevens laatste artikel in Oase.
Een half jaar eerder, in het herfstnummer van 1997 had Willy aandacht besteed aan een studiedag over granen en grassen die alleen maar in Hoofddorp kon plaatsvinden… uiteraard zorgde Ton Engelman voor de praktische en theoretische inbreng!
Begin juni 1995 en 2000 vierde de Heimanshof in Hoofddorp twee spetterende feesten in de heemtuin en in de Kijkdoos. Ook hier was de focus ruimer dan lokaal: zowel op de verkoop- als ook de informatiemarkt was er regionale tot landelijke belangstelling voor de Heimanshof!
Ton Engelman, Jack Vonk c.s. lukte het ook t.g.v. het zilveren jubileum een uitzonderlijk mooi en informatief feestschrift, “De Heimanshof, een tuin vol verhalen” aan een groot publiek te presenteren. Het duurde even, voordat we ons realiseerden, dat de grote inspanningen van Ton, Jack c.s. rond de milleniumwisseling ook het einde van een tijdperk betekenden. In oktober kregen we ter bevestiging hiervan een verhaal van 3,5 bladzijden van Ton toegestuurd. Een terugblik, testament, met een optimistische finale: “Blijf genieten van onze fantasierijke tuin. Voor de komende 25 jaar: maak van de hele Haarlemmermeer een ecologisch beheerde tuin, waar het goed is voor mensen, maar ook voor wilde planten en dieren. Mèt de natuur en niet ertegen!” Tegelijkertijd maakte hij zijn opvolger, Henk Nijenhuis, bekend en sprak zijn volle vertrouwen in een goede toekomst uit. Op 1 november 2000, 19.30 – 22 uur, vond ook nog als afsluiting van het feestjaar een avond-symposium, “De Heimanshof – een natuurlijk feest”, in de Aula van het Kaj Munk College in Hoofddorp plaats. Lees hier het programma. Een verrassend intermezzo op deze dag: Ton Engelman werd door burgemeester Pop van Haarlem geeërd met een koninklijke onderscheiding!
Niet veel later, in 2002 maakte Ton ook zijn afscheid binnen ons bestuur bekend. Ruim 10 intensieve jaren van wederzijdse inspiratie werden geschiedenis, fade away… twee jaar later, begin augustus 2004, met het overlijden van Jack Vonk, werden we plots weer heftig aan het gezamenlijke verleden herinnerd. We stonden er bij stil in Oase 3-2004. In een hoekje van De Heimanshof, nabij de Kijkdoos, creërden de vrijwilligers o.l.v. Ton Engelman een mooi herdenkingsplekje voor Jack Vonk.
In 2008 vierden we samen met Ton Engelman en mede-prijswinnaar Jan Wartena in Amsterdam het feit dat de Heimans- en Thijsse Stichting deze beide natuurbeschermers en -educatoren par excellence de ‘bronzen spreeuw’ toekende. In de lijst van de laureaten staan wij zodoende achter elkaar vermeld. Het zal wel toeval zijn dat de alom gewaardeerde prijs twee keer achter elkaar toeviel aan mensen die zich engageerden in de wereld van de heemtuinen en natuureducatie. Lees hier meer over de laureaten uit zicht van de Heimans en Thijsse Stichting.
Wie werkte met liefde blijft leven
Ton Engelman had een rotsvast vertrouwen in zijn grote voorbeeld Eli Heimans. In 2018 overleed hij op 83-jarige leeftijd. Een voorbeeld voor ons allen!
